makaleler
MAKALELER
İKİ KERE FARKLI ÇOCUKLAR
(Üstün Yetenekli Olan Çocuklarda Özel Öğrenme Güçlüğü Sorunları)
Bir çocuğun hem üstün yetenekli hem de özel öğrenme güçlüğüne sahip olduğunu kabul etmek zordur. Ancak çevremizde ve okullarda bu iki tanıma da uyan pek çok sayıda çocuk vardır. Özel öğrenme güçlüğü olan üstün çocuklar; öğrenci grupları-toplum içinde en fazla yanlış değerlendirilen, yanlış anlaşılan ve ihmal edilen gruptur. Çünkü, üstün yeteneklilik ve özel öğrenme güçlükleri ayrı ayrı incelenmiştir ancak bu iki özelliğin birlikte olduğu durumlarla ilgili çalışmalar alan yazında oldukça sınırlıdır.
‘’Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Üstün Yetenekli Çocuklar ‘’ Kimdir?
Üstün yetenekli olan ve özel öğrenme güçlüğüne sahip olan çocukların tanılanması oldukça zordur. Çünkü hem üstün olmanın hem de özel öğrenme güçlüğünün birçok farklı özellikleri vardır. Ayrıca bu iki özelliğin kombinasyonu bir çocuktan diğerine çok farklılık gösterebilmektedir. Bu farklılığı tanımlamanın en büyük zorluklarından biri de hem üstünlük hem de özel öğrenme güçlüğü tanımlarında ortak görüş birliğinin olmamasından kaynaklanmaktır. Bu yüzden üstün yetenek ve özel öğrenme güçlüğü tanımlarına ayrı ayrı bakmakta ve daha sonra bu ikisinin bir arada olduğu durumları incelemekte yarar vardır.
Jacob üstün yetenekliliği;
-zihinsel beceri, yaratıcılık, artistik alan ve liderlik alanlarında ya da akademi alanlarda yüksek performans kapasitesine sahip olunması
-bu tip becerilerin gelişebilmesi için özel yardım ve etkinliklerin okul tarafından veriliyor olması
şeklinde tanımlamıştır.
Marland’a göre ise aşağıda verilen 6 alandan birinde yüksek başarı ya da kapasite gösteren çocuk olarak tanımlanmıştır:
-genel zihinsel kapasite
-spesifik bir akademik başarı
-etkin yaratıcı ya da üretici düşünme
-liderlik becerisi
-sanatsal etkinliklerde başarı
-psikomotor yetenekler
Özel öğrenme güçlüğü de;
Dili anlama, kullanma, konuşma ya da yazmayı içeren bir ya da daha çok psikolojik sürecin bozukluğudur. Dilin bu aksamaları dinleme, düşünme, söyleme, okuma, yazma, heceleme ya da matematik hesaplamada yetersizlik olarak ortaya çıkar. Bu terim algı sorunları, beyin zedelenmesi, disleksi, gelişimsel afazi gibi durumları içerir. Ancak görsel, işitsel, motor engellerin, zihinsel engelin, ya da çevresel, kültürel ve ekonomik yetersizliğin sonucunda ortaya çıkan öğrenme güçlüklerini içermez.
Baum, özel öğrenme güçlüğü olan üstün çocuklarla ilgili şu tanımı vermiştir:
Özel öğrenme güçlüğü olan üstün çocuklar, bir alanda dikkat çekici bir yetenek ve güçlülük gösterirken diğer bir alanda engelleyici bir zorluk yaşayan çocuklardır.
Dole’a göre ise özel öğrenme güçlüğü olan üstün çocuklar:
Bir ya da daha fazla alanda sıra dışı bir yetenek gösterirken işlem süreçlerindeki sorunlar nedeniyle spesifik akademik zorluklar yaşayan çocuklardır. İşitsel ve görsel algı, hafıza alanlarında zorluk gibi işlem süreçlerindeki sorunlar, özel öğrenme güçlüğü olan üstün çocukları üstün olup başarısız olan çocuklardan ayırmak için önemli bir ayırt edicidir.
Bu çocuklardan bazıları tanılanır ve gereksinimleri karşılanır. Fakat bu grup azınlığı oluşturmaktadır.Özel öğrenme güçlüğü olan üstün çocukların çoğunluğu ise okul sistemi içinde tanılanamaz.
Bir çok çalışmada tanılanamamış bu çocukların 3 alt gruba ayrıldığı ifade edilmektedir.
a)Birinci Grup: Okulda güçlükleri olmasına rağmen üstün yetenekli olarak tanılanmış olan gruptur. Bu çocuklar çoğunlukla başarısız çocuklar olarak nitelendirilirler. Başarısızlıklarının nedeni olarak ta motivasyon eksikliği, zayıf benlik algısı ya da tembellikleri gösterilir.
b)İkinci Grup: Bu gruptakiler ağır öğrenme sorunları nedeniyle tanılanmış olan gruptur. Üstün yetenekleri ise çoğu kez fark edilmez.
c)Üçüncü Grup: En büyük grubu bu çocuklar oluşturur. Üstünlükleri ve zorlukları birbirini maskelediğinden ortalama beceriye sahip çocuklar olarak değerlendirilirler. Kendi sınıf düzeylerine uygun bir performansları olması nedeniyle çoğu kez gözden kaçarlar.
Üstünlüğün Belirtileri
-İyi, uzun dönemli hafıza
-Zengin bir kelime hazinesi
-Okuduğunu anlamada üstünlük
-Üstün matematik muhakemesi
-Tartışmalarda üstün dilsel beceri
-İyi bilgisayar kullanma
-Soyut kavramları karama
-Zor işlerde daha başarılı olma
-Yaratıcı olma
-İyi bir muhakeme
-İyi bir gözlemci olma
-Keskin işitme yeteneği
-İlginç fikirlere sahip olma
-Çok meraklı olup çok soru sorma
-Fazla enerjik olma
-Kuvvetli sezgi ve içgörüye sahip olma
-Gelişmiş mizah duygusu
-Sanat, bilim, geometri, mekanik, teknoloji ya da müzik alanlarında yaşıtlarına oranla daha iyi performansa sahip olma
Özel Öğrenme Güçlüğünün Belirtileri
-Zayıf, kısa dönemli hafıza
-Konuşma dilinin yazma dilinden daha sofistike olması
-Kelimeleri çözümlemede zorluk
-Hesap yapmada zorluk
-Yazılı çalışmaları yapmadan kaçınma
-Kötü el yazısı
-Hecelemede ve kelimeleri okumada zorluk
-Kolay ve ardışık materyallerde zorluk
-Dikkatsiz olma
-Muhakeme gerektiren durumlarda duygularına hakim olamama
-Zayıf işitsel hafıza
-Zayıf dinleme becerileri
-Gramer, noktalama gibi dilin mekanik kısmında zorluklar
-İlgilenmediği şeyleri öğrenememe
-Zamanlı testlerde başarısız olma
-Organize olamama
Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Üstün Çocukların Olası Özellikleri
Olumsuz Özellikler
-Kırıklık, gerginlik ve korkular
-Aşırı duyarlı olma
-Kendinden gerçekçi olmayan beklentilerinin olması
-Saldırgan, sabırsız olma
-Çoğunlukla başladığı işi yarım bırakma
-Sınıf ortamında sorun çıkarma
-Hafıza ve algısal beceri gerektiren işlerde zorluklar
-Zayıf akademik benlik kavramı ve benlik saygısı
-Kendilerini utangaç ve okulda etkisi az bireyler olarak algılama
-Çalışma becerilerinde zorluklar
-İşitsel işlem sorunları
-Dikkat eksikliği
-Ardışık sözel yönergeleri izlemekte zorluk
-Özellikle dil, uzaysal kavramlar ve hafıza ile ilgili öğrenme sorunları
-Kötü el yazısı
-Gündüz rüyaları
-Dinlemek yerine karalamalar yapmak
-Önce davranıp sonra düşünme
-Sınırlı testlerde başarısız olma
-Sosyal açıdan izole olma
-Ardışık hafızada zorluklar
-Zayıf heceleme becerileri
-Zayıf organizasyon becerileri
-Okul ödevlerini çok aptalca ya da çok kolay olduğu için yapmadıklarını söyleyerek öğrenme sorunlarını inkar etme.
Olumlu Özellikler
-Yaratıcı etkinliğe karşı ilgi
-Üstün soyut düşünme ve problem çözme
-İlişkileri ve örüntüleri kolayca fark etme
-Güçlü imajinasyon
-Öğrenmeye karşı motive olma
-Matematiksel muhakemede iyi olma
-İyi iletişim becerileri
-Üretici olma
-Zihinsel merak
-Geniş ilgi alanları
-Yalnız çalışma becerisi
-Keskin görsel hafıza
-Artistik, mekanik ya da müzikal beceri
-Metaforlarla nükteleri yakalama
-Gözlem becerileri
-Mükemmeliyetçilik
-Belirli konularda çok bilgili olma ve tartışmaları yönlendirme
Tanılama
Özel öğrenme güçlüğü olan üstün çocukların tanılanması pek çok nedenden dolayı güç olabilmektedir. Ülkemizde devlet okullarında üstün yetenekli çocukların devam edebilecekleri alternatif sınıf ya da programların sayısı çok azdır. Diğer ülkelerde de öğretmenler üstün çocuklar için olan bu programlara özel öğrenme güçlüğü olanlardan çok, bu tip sorunu olmayan üstünleri yerleştirme eğilimindedir. Zaten öğrenme sorunlarını kamufle eden üstün öğrenciler davranış problemleri göstermedikçe öğrenme sorunları için hiçbir yere yönlendirilememektedirler. Ayrıca özel öğrenme güçlüğü olan üstün yetenekli çocuklar sık sık üstün başarı gösteremezler ve çoğunlukla üstünlüklerinin farkında olunmaz.
Alanda yapılmış çalışmalarda özel öğrenme güçlüğü olan üstün çocuklarda Wisc-R kullanımının tanı için yararlı olduğunu söylemekle birlikte, sözel ve performans arasındaki anlamlı farkın öğrenme güçlüğünü belirlemek için tek gösterge olamayacağı da belirtilmiştir.
Grubun heterojen bir grup olması nedeniyle değerlendirmede tek bir ölçeğin kullanımından çok bir test bataryası kullanılması önerilmektedir. Literatürde önerilen araçlar;
-Aile öyküsünü alma
-Öğrenciyle görüşme
-Zihinsel değerlendirme
-Başarı testleri
-Yaratıcılık testleri
-Üstün öğrencilerin davranışsal özelliklerini belirleyen testleri kullanma
-Portfolyo tipi değerlendirme
Tabi tüm bunların öncesinde,
- Ebeveyn ve öğretmenden bilgi alma
- Sıra dışı yeteneğin ya da becerinin varlığı
- Beklenen ve gösterilen performans arasındaki anlamlı fark
- İşlem sürecindeki bozukluğun varlığından emin olmak gerekmektedir.
Kaynak:
Prof. Dr. Ümit DAVASLIGİL, ‘’Lisans Ders Notları’’
Doç. Dr. Oya G. ÖZKARDEŞ , ‘’İki Kere Farklı’’
Yrd. Doç. Dr. Marilena LEANA , ‘’Lisans Ders Notları’’
Yrd. Doç. Dr. Ayça KÖKSAL KONİK, ‘’Lisans Ders Notları’’
Ekleyen:
Emine Yeşim SALGUT